Onze geschiedenis
Rode Kruis-Vlaanderen helpt al meer dan 100 jaar kwetsbare mensen in onze regio. Tijdens die periode heeft de structuur van onze organisatie verschillende vormen gekend. Onze Rode Kruisafdeling van vandaag is met andere woorden een samenvoegsel van structuren die vandaag niet noodzakelijk nog bestaan, maar die onze geschiedenis wel hebben getekend. We beschrijven enkele mijlpalen en staan stil bij bijzondere gebeurtenissen.
1914
Start Rode Kruis in Merksem
Op 4 augustus 1914 viel het toenmalige Duitsland ons land binnen. Meteen werd duidelijk dat er moeilijke tijden aankwamen. Drie dagen later, op 7 augustus 1914, nodigde Frans Emiel Beuckeleers enkele vooraanstaande heren uit op zijn kasteel, Kasteel Bouckenborgh. De samenkomst resulteert in de oprichting van de toenmalige Rode Kruisafdeling Merksem.
De afdeling zette meteen alles in het werk om hulp te kunnen verlenen aan gewonden. Zo werd een grote voorraad aan genees- en voedingsmiddelen aangelegd, waarbij het kasteel van Beuckeleers dienst deed als centraal depot. Verder werden er twee panden ingebruikgenomen die dienst moesten doen als verzorgingshuizen voor oorlogsgewonden.
Enkele dagen later, op 9 augustus, werd in aanwezigheid van toenmalig waarnemend burgemeester Roosens een bestendig comité samengesteld die de activiteiten van de nieuwe afdeling zou gaan leiden. Het voorzitterschap werd toevertrouwd aan Beuckeleers.
In de weken die volgden werden leden en middelen geworven, en werden verschillende locaties voorbereid om dienst te doen als hospitaal. Ook de Red Star Line verleende haar medewerking. Zij stelden honderd bedden, linnen en bestek ter beschikking aan de nieuwe Rode Kruisafdeling.
Kort daarop werden de eerste gewonden opgenomen in de opgerichtte hospitalen, en niet veel later stootte de Duitse troepen door tot Antwerpen.
Ondanks het uitgebreide archief over het ontstaan en de organisatie van de nieuwe Rode Kruisafdeling is er niets meer terug te vinden over de activiteiten tijdens de duur van de Eerste Wereldoorlog. Wanneer de oorlog uiteindelijk voorbij was, houden de meeste hulpcomités in België op te bestaan, zo ook in Merksem.
1928
Doorstart in Merksem
In de jaren na de Eerste Wereldoorlog begreep het toenmalige Belgische Rode Kruis snel dat er ook in vredestijd een taak weggelegd is voor het Rode Kruis. Ook in Merksem werden opnieuw initiatieven genomen, onder impuls van het toenmalige provinciale Rode Kruis. Marthe-Amélie de l'Arbre stelde een bestuur samen dat op 26 januari 1928 voor het eerst formeel samenkwam.
Een maand later werd in de toenmalige cinema Astoria de eerste openbare zitting gehouden. Met 150 aanwezigen werd de zitting succesvol beschouwd, en ging de afdeling een beloftevolle toekomst tegemoet.
Ondanks de veelbelovende oprichting van de Rode Kruisafdeling, ging het enkele jaren later niet voor de wind. Door interne perikelen werden de activiteiten van de toenmalige Rode Kruisafdeling verschillende keren gestaakt. Maar enkele vrijwilligers zetten vastberaden door.
Door gezondheidsproblemen was de l'Arbre genoodzaakt om haar mandaat van voorzitter te staken. Dr. Maurice Timmermans werd benoemt tot nieuwe mandataris. Aan de vooravond van de tweede wereldoorlog had hij de zware opdracht om de coördinatie verder te zetten.
Tweede Wereldoorlog
Wanneer de Tweede Wereldoorlog Merksem trof, was de nood aan hulpverlening groot. Onder leiding van Timmermans werden er in de gemeente verschillende hulpposten opgericht.
1943
Op 23 september 1943 trachtte een geallieerde bommenwerper zich uit de lichtbundels van de zoeklichten van de Duitse bezetter te bevrijden. Om de nodige snelheid te bekomen en op een veilige hoogte te blijven, ontdeed de bemanning zich van haar dodelijke vracht. De brisantbommen troffen de gemeente in de omgeving van de Oudebareellei. De toenmalige Rode Kruisvrijwilligers volbrachten hier hun humanitaire taak, gesteund door het Nationeel Werk voor Hulpverlening. Het Nationaal Steunfonds voor Geteisterden, dat opgericht werd na het bombardement van Mortsel, kwam hier voor het eerst in actie. Uit deze grote hulpactie werden lessen getrokken en werd de werking van de hulppost aangepast aan de te verwachten vorm van hulpverlening die de bevolking nodig zal hebben.
1944
Wanneer in 1944 tientallen doden en gewonden vielen bij de Slag om Merksem, was het voor de toenmalige Rode Kruisvrijwilligers opnieuw alle hens aan dek.
Foto: Toenmalig Rode Kruisgebouw, Bredabaan 568, Merksem
De afdeling bestond toen uit meer dan 100 vrijwilligers, en dat ging bij een van de bewoners niet onopgemerkt voorbij:
"Het is alsof bij een ramp de ambulanciersters en ambulanciers van het Rode Kruis uit de grond komen opduiken."
Door de stijgende toevloed aan slachtoffers, bleek al snel dat de beschikbare capaciteit in de hulpposten ontoereikend was. Onder leiding van toenmalig voorzitter dokter Maurice Timmermans vormde het Rode Kruis in minder dan drie dagen tijd de gebouwen van de belastingen in de Van Heybeeckstraat om tot een hulpgasthuis.
Het waren verschrikkelijke weken met veel leed. 104 mensen lieten het leven en kregen een tijdelijke rustplaats in de tuin van het toenmalige Sint-Bartholomeusziekenhuis. Verder konden er 279 mensen rekenen op verzorging.
Foto: Bredabaan Merksem
Na de tweede Slag om Merksem werden de gemeenten ten noorden van het Albertkanaal -een maand na Antwerpen- bevrijd. Maar in de maanden die erop volgden kreeg de gemeente Merksem nog 62 bombardementen te verduren. Hoewel niet elke inslag slachtoffers maakte, was de angst onder de bevolking niet minder groot.
Onze vrijwilligers hadden opnieuw de handen vol. Er vielen 607 gekwetsten en 147 doden.
1945
Aan het begin van 1945 stuurde het Zwitserse Rode Kruis hulp naar de zes meest getroffen plaatsen, waaronder de gemeente Merksem. Een arts en drie verpleegkundigen hielpen een 800-tal moeders en kinderen, en stelden genees- en voedingsmiddelen ter beschikking dat in Zwitserland door de bevolking werd verzameld.
Foto: Dr. Maurice Timmermans (centraal) met de hulp uit Zwitserland
Op 28 maart 1945 viel in Ekeren de laatste V-bom van Antwerpen. In die laatste maand vielen er in totaal iets meer dan 200 dodelijke slachtoffers. Historici schatten dat er tijdens de 6 maanden durende bombardementen op Groot-Antwerpen tussen de 2.910 en 2.957 doden vielen onder de Groot-Antwerpse burgerbevolking. Daarenboven lieten ongeveer 600 geallieerde militairen het leven. Iets meer dan 5.200 mensen werden gekwetst of vermist.
1953
Watersnood
1953 was het jaar dat de lage landen werden getroffen door een grote watersnood. Door en combinatie van zware storm en springtij steeg het water in de Schelde tot een ongeziene hoogte. Dijken braken en dorpen liepen onder. Er vielen honderden doden, waarvan 28 in België.
Ook Antwerpen werd getroffen. Het Rode Kruis ving slachtoffers op, zorgde voor eten en drinken, kleding, bedden, dekens, handdoeken en medicijnen, opende noodhospitalen en verrichtte eerste hulp.
1972
Ontstaan Rode Kruis-Vlaanderen
Naar aanleiding van de eerste staatshervorming in 1970 wijzigden twee jaar later ook de structuren van het toenmalige Belgische Rode Kruis. Hieruit ontstond onder andere Rode Kruis-Vlaanderen. De herstructurering had voornamelijk gevolgen voor de bovenlokale werking, maar had nauwelijks een impact op de operationele werking van onze vrijwilligers.
1981
SOS Polen na spanningen met Sovjet-Unie
In 1981 riep het Poolse Rode Kruis op om voedingsmiddelen te bezorgen aan hun land. Onder leiding van de toenmalige afdelingsvoorzitter dr. Willy Hannes werd er door de toenmalige Rode Kruisvrijwilligers in Merksem een actie opgezet die gehoord werd door de inwoners van de gemeente. Zo werd er meer dan 3 ton aan levensmiddelen verzameld. Uiteindelijk moest de Poolse regering drie vrachtschepen inleggen om de meer dan 400 ton voedingswaren die in Vlaanderen werden verzameld vanuit Antwerpen naar Polen te verschepen.
2002
Koninklijke Kring voor Heemkunde reconstrueerd de geschiedenis van het Rode Kruis in Merksem
Naar aanleiding van de verjaardag van het Rode Kruis in Merksem publiceerde de Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem in 2002 een bijzondere editie van De Kijkuit, het driemaandelijke magazine van de vereniging. Het magazine stond in het teken van de Rode Kruisafdeling en schetst de rijke geschiedenis die de afdeling kende.
2005
Nieuwe huisvesting Merksem
In 2005 trokken we een gebouw op in de Speelpleinstraat. Het gebouw werd ontworpen door architect Staf Meeussen. De realisatie werd gecoördineert door een werkgroep van vrijwilligers, onder leiding van toenmalig voorzitter Bruno Detloff.
2006
2007
Nieuwe huisvesting Schoten
Na de bouw van het nieuwe politiecommisariaat, verkreeg het gemeentebestuur van Schoten eveneens een vergunning voor de aanleg van een nieuw plein. Het bestaande gebouw aan de straatkant werd eveneens verbouwd en werd in gebruik genomen door de toenmalige Rode Kruisafdeling.
Afdelingen in Merksem en Ekeren fusioneren
In 2007 werd de Rode Kruisafdeling Ekeren opgedoekt. Het gebouw werd verkocht en het werkgebied werd tijdelijk onder de vleugels genomen van de toenmalige afdeling Merksem. Die tijdelijke situatie heeft men aangehouden tot de beide afdelingen in 2021 officieel werden samengevoegd. Operationeel wijzigde er niets, maar het bezegelde de jarenlange aanwezigheid van onze vrijwilligers in de beide districten.
2021
Waardevolle archiefstukken overgedragen aan de Koninklijke Kring voor Heemkunde
Begin 2021 schonken we onze archiefstukken van 30 jaar en ouder aan de Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem. De archiefstukken gaan terug tot de oprichting van onze Rode Kruisafdeling. Eens te meer omdat ze ook de hulpverlening tijdens de tweede wereldoorlog beschrijft, zijn dit erg waardevolle stukken. We zijn dan ook erg blij dat we deze stukken kunnen toevertrouwen aan de koninklijke kring.
Overlijden erevoorzitter Jos Verwimp
In 2021 namen we met verslagenheid kennis van het overlijden van Jos Verwimp, erevoorzitter van onze Rode Kruisafdeling, en onder vele bevriende vrijwilligers gekend als 'Joske'. Jos was vrijwilliger sinds 1957 en werd 95 jaar oud.
De laatste jaren hielp Jos bij de mobiele bloedinzamelingen in Merksem. In 2004 kreeg Jos de functie van erevoorzitter toegekend, en kreeg hij de Platinamedaille 60 opgespeld voor 60 jaar vrijwillige inzet en uitzonderlijke diensten aan Rode Kruis-Vlaanderen en de samenleving.
Jos was de langst dienende vrijwilliger die onze afdeling ooit heeft mogen kennen. Ik vind het een bijzondere eer om hem uitdrukkelijk te bedanken namens alle vrijwilligers, en eenieder die hij met zijn engagement direct of indirect heeft kunnen helpen.
Willem De Ceulaer
Afdelingsvoorzitter 2021-2022
2022
Ontstaan Rode Kruis Noord-Antwerpen
In 2022 spraken de toenmalige Rode Kruisafdelingen in Merksem, Ekeren en Schoten hun intentie uit om samen één Rode Kruisafdeling te vormen. Door de krachten te bundelen wilden ze een nog betere dienstverlening kunnen aanbieden. Hieruit ontstond de nieuwe Rode Kruisafdeling Noord-Antwerpen, dat op 1 januari 2023 het daglicht zag.
Hulpverlening vandaag
Ook vandaag staan we paraat. De werking van Rode Kruis-Vlaanderen is ruimer geworden en heeft tot doel de meest kwetsbaren uit onze samenleving te helpen wanneer de reguliere hulpverlening ontbreekt of niet volstaat. Zo zijn onze activiteiten niet langer beperkt tot hulpverlening bij rampen en/of evenementen, maar helpen we ook kansarme kinderen op school, bieden we aangepaste vakanties aan voor mensen met een uitgebreide zorgbehoefte, en organiseren we bloedinzamelingen zodat ziekenhuizen kunnen beschikken over kwaliteitsvolle bloedproducten om patiënten te helpen.
